تولید و پرورش حیوانات و پرندگان
باهوش ترین حیوان خانگی
باهوش ترین حیوان خانگی در نوحیران
خرگوش خانگی
ویژگیهای کالبد شناسی و فیزیولوژیکی
سر: مهمترین ویژگی آناتومیکی حیوان در سر، گوشها می‌باشند. بخش خارجی گوشها یعنی لاله گوش‌خصوصیت برجسته این حیوان بوده و علاوه بر نقش آن در شنوائی، به لحاظ وجود شبکه وسیع عروقی در زیر پوست‌این ناحیه، تأثیر مهمی درتنظیم حرارت بدن دارند. لاله‌های گوش نرم و بسیار حساس می‌باشند و نباید از آنها برای‌گرفتن و مقید کردن حیوان استفاده نمود.
چشمها به نسبت اندازه سر بزرگ و دارای زاویه دیدی حدود 190 درجه می‌باشند. مردمکها قدرت اتساع‌زیادی دارند و بدین علت حساسیت بینائی حیوان به نور را در مقایسه با انسان 8 برابر افزایش می‌دهند. پلک سوم دراین حیوانات رشد قابل ملاحظه‌ای دارد که در هنگام خواب از گوشه داخلی چشم حرکت نموده و سطح قرنیه رامی‌پوشاند.
دندانهای خرگوش رشد دائمی دارند، بعنوان مثال دندانهای پیشین در طول سال بیش از 10-12 سانتیمتر رشدمی‌نماید بنابراین بیماریهای دندانی نظیر رشد بیش از حد دندانها و یا وجود دندانهای نابجا و بد شکل از موارد متداول‌در خرگوشها می‌باشند.
قفسه صدری: حجم قفسه صدری در مقایسه با گنجایش محوطه خیلی کوچک است. قلب نیز کوچک است وبر خلاف سایر پستانداران دریچه دهلیزی – بطنی سمت راست سه لختی (Tricuspid) نبوده و دو لختی Bicuspid))است.
محوطه بطنی: طول روده‌ها حدود 10 برابر طول بدن است و بخش مهمی از آن را (از نظر گنجایش و عملکرد)روده‌کور (Cecum)تشکیل می‌دهد که باقیمانده هضم نشده مواد غذائی پس از عبور از روده باریک وارد آن شده وتوسط میکروفلور موجود در آن مورد تجزیه قرار می‌گیرند و ترکیبی غنی از پروتئین و ویتامین را ایجاد می‌کنند.
خرگوش بطور طبیعی و غریزی رفتاری تحت عنوان مدفوع خواری دارد. این حیوانات دو نوع مدفوع تولیدمی‌کنند که یک نوع آن بشکل دانه‌ای و نوع دیگر بحالت خمیری است. نوع دوم غنی از ترکیبات پروتئینی و ویتامینی‌است و حیوان فقط این نوع مدفوع را مورد تغذیه قرار می‌دهد. این عمل معمولا صبح زود انجام می‌شود و حیوان‌مدفوع را مستقیما از مخرج خود می‌گیرد و بدین ترتیب بخشی از نیاز بدن به پروتئین و ترکیبات ویتامینی را تامین‌می‌نماید.
ادرار خرگوش بواسطه مصرف جیره غذائی گیاهی دارای PH قلیائی حدود 8/2 است و رنگ آن از زرد روشن تانارنجی پر رنگ یا قهوه‌ای متمایل به قرمز متغیر است که میزان رنگ بر اساس دهیدراتاسیون و قلیائی بودن ادرار تغییرمی‌کند. همچنین بخاطر وجود نمکهای کربنات کلسیم و فسفات آمونیم و منیزیم ادرار کدر است. رسوب این ترکیبات‌بر سطح میله‌های قفس، تمیز کردن لانه را با اشکال روبرو می‌سازد.
درجه حرارت طبیعی بدن بین 37 تا 39/4 درجه سانتیگراد و به طور متوسط 38/3 درجه سانتیگراد می‌باشد.
با توجه به وجود نژادهای مختلف وزن حیوان بالغ می‌تواند از حداقلkg 0/9 در نژادهای کوچک (آلمانی،لهستانی) تا kg 1/8 در نژادهای متوسط (نیوزیلند) و kg 7/3 در نژادهای بزرگ (فلاماندری بزرگ) متغیر باشد. متوسططول عمر این حیوان حدود 5 تا 6 سال و حداکثر طول عمر قابل انتظار 15 سال است.
نگهداری
خرگوش را می‌توان در داخل منزل (بعنوان مثال در حیاط) نگهداری نمود. حداقل سطح مورد نیاز برای‌خرگوش با وزن kg 2 حدود 0/3 متر مربع است. برای خرگوشهای با وزن بیش از kg 2 به ازاء هر کیلوگرم وزن اضافه‌سطح لانه باید حدود 0/2 – 0/1 متر مربع افزایش یابد و در صورتیکه چند خرگوش با هم نگهداری شوند باید به ازاءهر خرگوش اضافی 0/2 متر مربع به سطح لانه افزوده گردد.
ارتقاع لانه باید در حدی باشد که حیوان بتواند بطور کامل بر روی پاهای خود بلند شود که بسته به جثه حیوان‌می‌تواند حدود 45-90 سانتیمتر در نظر گرفته شود. در صورتیکه خرگوش در فضای خارج منزل نگهداری می‌شودکف لانه باید در مقابل نفوذ رطوبت عایق شود و در صورتیکه نگهداری در داخل منزل صورت می‌گیرد کف لانه‌می‌تواند مشبک و یا توری باشد که بدین ترتیب ادرار و رطوبت ناشی از آن در کف قفس باقی نمی‌ماند و این مسئله‌اجازه می‌دهد تا تمیز کردن لانه در فواصل طولانی‌تری انجام گیرد.
جهت جلوگیری از بروز نزاع در بین خرگوشها و عوارض متعاقب آن، خرگوشهای نر را باید جدا از هم نگهداری‌نمود. همچنین نرها و ماده‌ها نیز جز در هنگام جفتگیری باید در لانه‌های جداگانه نگهداری شوند. نگهداری چندخرگوش ماده با هم در یک قفس اشکالی ندارد.
خرگوشها می‌توانند درجه حرارت بین ۲۷ – 4 درجه را تحمل نمایند که البته متوسط درجه حرارت توصیه‌شده بین 22 – 16 درجه سانتیگراد است. رطوبت محیط باید حدود 60 – 40 % باشد و حداقل طول مدت روشنائی‌مورد نیاز 16 – 14 ساعت است. در صورتیکه طول مدت روشنائی محیط از این مقدار کوتاهتر باشد حیوان دچارنقصان فعالیت جنسی پائیزی (Autumnal Sexual depression) می‌گردد.
تغذیه
میزان مصرف غذا در خرگوشها بطور متوسط روزانه حدود 5 گرم به ازاء 100 گرم وزن بدن است. بهترین ماده‌غذائی برای خرگوشها، جیره‌های غذائی تجاری است که ترکیبات آن بر اساس نیاز حیوان تنظیم شده است. این‌جیره‌ها معمولا حاوی 17% – 14% پروتئین، 22% – 12% فیبرخام و 2500 – 2100 کیلو کالری انرژی هستند.
در کنار این مواد می‌توان از سبزیجات مختلف نیز استفاده نمود و باید توجه کرد که سبزیجات فاسد و کپک‌زده‌نباشند.
این حیوان از نظر فیزیولوژیک شبه نشخوار کننده (Pseudoruminant) بشمار میرود و چون میکروفلور دستگاه‌گوارش آن نسبت به تغییرات اسمولاریته و PHبسیار حساس است بنابر این تغییر نوع مواد غذائی باید به آهستگی وطی مدت 5 – 4 روز انجام گیرد و هرگونه تغییر ناگهانی در محتویات جیره غذائی، بخصوص استفاده از جیره‌های غنی‌از کربوهیدرات می‌تواند با ایجاد اختلالات شدید گوارشی سبب مرگ حیوان گردد.
تولید مثل
تعیین جنسیت در خرگوشهای نابالغ بسیار مشکل بوده و به تجربه نیاز دارد. بنابراین در این مورد از دامپزشک‌کمک بگیرید.
خرگوشها در حدود سن 24 – 16 هفتگی به بلوغ می‌رسند. نژادهای کوچکتر زودتر ازنژادهای بزرگتر و ماده‌هازودتر از نرها بالغ می‌شوند. خرگوش ماده سیکل اوستروس منظمی ندارد ولی مرحله پذیرش جنسی طولانی و حدود7-10 روز است. در صورتیکه جفتگیری انجام نگیرد ظرف 1-2 روز حالت پذیرش از بین رفته و پس از آن حیوان‌مجددٹ وارد مرحله پذیرش جنسی می‌گردد.
خرگوشها در حدود سن 24 – 16 هفتگی به بلوغ می‌رسند. نژادهای کوچکتر زودتر ازنژادهای بزرگتر و ماده‌هازودتر از نرها بالغ می‌شوند. خرگوش ماده سیکل اوستروس منظمی ندارد ولی مرحله پذیرش جنسی طولانی و حدود7-10 روز است. در صورتیکه جفتگیری انجام نگیرد ظرف 1-2 روز حالت پذیرش از بین رفته و پس از آن حیوان‌مجددٹ وارد مرحله پذیرش جنسی می‌گردد.
خرگوش ماده‌ای که وارد این مرحله شده است به سایر خرگوشهای ماده داخل قفس اجازه می‌دهد که بر پشت‌وی بجهند که این نشانه در جهت تشخیص حیوان آماده جفتگیری حائز اهمیت است. همانگونه که در مبحث لانه ذکرشد نرها و ماده‌ها باید جدا از یکدیگر نگهداری شوند و فقط هنگام پذیرش جنسی خرگوش ماده برای مدت حدود10 دقیقه در قفس خرگوش نر قرار داده شود.
در صورتیکه جفتگیری منجر به لقاح نگردد، ممکن است آبستنی کاذب (Pseudopregnancy) رخ دهد. در این‌مرحله حیوان ماده کلیه حالات حیوان آبستن را دارد و حتی پستانها نیز بزرگ می‌شوند ولی این مرحله حداکثر پس ازحدود 18 روز خاتمه می‌یابد.
طول مدت آبستنی حدود 33 – 30 روز است. رشد پستانها سریع بوده و طی هفته آخر آبستنی صورت می‌گیرد.طی روزهای آخر حیوان ماده شروع به ساخت لانه می‌نماید و برای این منظور اقدام به کندن موهای ناحیه شکم‌می‌کند. تعداد بچه‌ها بین 4-12 و بطور متوسط 7 عدد است. بچه‌ها معمولا صبح زود و طی حدود یک ساعت و یاکمتر متولد می‌شوند. طول مدت شیردهی حدود 4-6 هفته است. مادر در طول روز فقط یکبار و معمولا صبحها به‌بچه‌ها شیر می‌دهد و بقیه ساعات روز لانه بچه‌ها را ترک می‌نماید که این مسئله نباید بعنوان عدم پذیرش بچه‌هاتوسط مادر قلمداد شود. در صورت مرگ مادر و یا هنگامی که مادر قادر به شیردادن بچه‌ها نباشد می‌توان آنها رابصورت دستی تغذیه نمود. شیر دادن هر 12 تا 24 ساعت انجام می‌گیرد. البته باید در نظر داشت که تغذیه دستی بچه خرگوشها بندرت‌موفقیت‌آمیز بوده و ممکن است با مشکلات و عوارض متعدد گوارشی و تنفسی در بچه خرگوشها همراه باشد.
خرگوش و بهداشت عمومی
هر چند موارد گزارش شده از انتقال بیماریهای خطرناک بین انسان و حیوان در خرگوشهای اهلی و خانگی نادراست با این وجود مهمترین این بیماریها عبارتند از سالمونلوز، تولارمی، هاری، عفونتهای قارچی پوست و مو، سل وتوکسوپلاسموز.
جهت جلوگیری از بروز بیماری در حیوان و کاهش احتمال انتقال آن به صاحب حیوان توصیه‌های زیر بایدمورد توجه قرار گیرد.
1 – پس از خرید حیوان، جهت معاینه و بررسی وضعیت سلامت آن و دریافت راهنمائیهای لازم به درمانگاههای‌دامپزشکی مراجعه شود.
2 – حتی‌الامکان با ساخت جایگاه و لانه مناسب، حیوان در خارج از محیط منزل و به عنوان مثال در حیاط نگهداری‌گردد.
3 – در صورتیکه حیوان در داخل منزل نگهداری می‌شود باید دارای جایگاهی خاص و نسبتا محدود باشد و از رفت وآمد آزادانه حیوان در محیط منزل باید جلو گیری شود.
4 – محل نگهداری و لانه حیوان روزانه نظافت گردد.
5 – از تماس حیوان با حیوانات خانگی افراد دیگر و همچنین حیوانات غیرخانگی نظیر گربه‌های ولگرد جلوگیری‌شود.
6 – نظافت شخصی علی‌الخصوص شستن دستها پس از تماس با حیوان از اهمیت زیادی برخوردار است.
7 – در صورت مشاهده هرگونه تغییر در ظاهر و یا رفتار حیوان، جهت بررسی علت آن به درمانگاه دامپزشکی مراجعه‌شود و بر اساس نظر دامپزشک معالج انجام معاینات دوره‌ای مورد توجه قرار گیرد.
واکسن هاری جز در مواردی که حیوان در معرض هاری قرار دارد و یا در مناطقی که هاری شایع می‌باشد توصیه‌نمی‌شود و برای پیشگیری از بروز سایر بیماریهای متداول در خرگوش نیز تاکنون واکسنی تهیه نشده است.
پرورش و تولید مثل خرگوش
خرگوشهای نژاد متوسط و بزرگ بین سن ۴ تا ۴٫۵ ماه، نژادهای خیلی بزرگ بین سن ۶ تا ۹ ماه و نژادهای کوچکتر بین سن ۳٫۵ تا ۴ ماه به بلوغ جنسی می‌رسند. آزاد شدن تخمک در خرگوش ماده به دنبال تماس جنسی رخ می‌دهد و مشابه انسان در اثر چرخه هورمونی آزاد نمی‌شود. برخلاف باور مردم، خرگوش دارای چرخه پذیرش جفت می‌باشد که این چرخه بین ۱۴-۱۶ روز تکرار می‌شود.
در چرخه تولید مثل، خرگوش ماده زمانی برای جفتگیری آماده است که واژن قرمز و مرطوب باشد و درصورتی‌که واژن صورتی مایل به سفید باشد و رطوبت واژن کم باشد آماده جفت گیری نیست. یکی از روش‌های تشخیص بارداری در خرگوش ملامسه شکم برای تشخیص جنین‌های دانه انگوری در داخل رحم حیوان می‌باشد. بهترین زمان برای ملاسمه شکم برای تشخیص جنین دوازده روز بعد از جفت گیری است. بارداری کاذب (که حیوان علائم بارداری را نشان می‌دهد ولی در حقیقت باردار نیست) در خرگوش شایع است.
در دوره تولید مثل خرگوش، مدت زمان بارداری بین ۳۱ تا ۳۳ روز است. اگر مادر نتواند در روز ۳۲ بچه‌های خود را به دنیا آورد، باید توسط یک دامپزشک زایمان انجام گیرید، در غیر این صورت بچه‌ها بعد از یکی دو روز مرده به دنیا می‌آیند. گاهی اوقات خرگوش باردار جنین را به دلیل کمبود تغذیه‌ای و یا بیماری سقط و یا جذب می‌کند. باکس‌های نگهداری بچه خرگوشها باید در انتهای روز 28 تا 29 بعد از جفت گیری به قفس اضافه شود، چراکه اگر زودتر در قفس گذاشته شود، به ادرار و مدفوع آلوده خواهد شد. بعد از یکی دو روز از تولد خرگوشها، خرگوش ماده موهای خود را برای ساخت آشیانه در داخل باکس مخصوص بچه‌ها می‌کند.
پرورش و مراقبت از خرگوش تازه متولد شده
خرگوشها هنگام تولد بدون پوشش، کور و کر به دنیا می‌آیند. چند روز پس از تولد پوشش بدنی حیوان پدیدار می‌گردد و بعد از ۱۰ روز چشم و گوش حیوان باز می‌شود. نوزاد خرگوش تا ۷ روز بعد از تولد قادر به تنظیم دمای بدنش نیست. بعد از تولد نوزادان خرگوش ماده می‌تواند مجدد جفتگیری کند. بیشتر افرادی که خرگوش را برای مقاصد نمایش و یا به‌عنوان حیوان خانگی پرورش می‌دهند بعد از ۳۵-۴۲ از تولد نوزادان خرگوش، اجازه جفتگیری مجدد به ماده می‌دهند. بیشتر خرگوشهای نژاد متوسط تا بزرگ ۸ تا ۱۰ سر پستان دارند و بیشتر این خرگوشها تا دوازده نوزاد به دنیا می‌آورند.
اگر خرگوش ماده به خوبی نتواند از نوزادان مراقبت کند، باید در همان روزهای اول از لانه جدا کرده و آن را در کنار خرگوش ماده‌ای با نژاد مشابه با توله‌های کوچکتر قرار داده شود. اگر بچه خرگوش با بچه‌های این خرگوش درکنار هم نگهداری شوند و با پوشش مویی خرگوش ماده پوشانده شوند، معمولاً موردپذیرش خرگوش ماده قرار می‌گیرد. هرچقدر سن بچه خرگوش بیشتر باشد احتمال پذیرفته شدن توسط خرگوش ماده جدید بالا میرود.
شما می‌توانید بچه خرگوشها را بدون مادر نیز بزرگ کنید ولی احتمال مرگ‌ومیر در این شرایط افزایش می‌یابد. برای نگهداری بچه‌ها باید محیط گرم، خشک و آرام تهیه نمود. از جایگزین شیر مخصوص بچه خرگوش (شیر مخصوص بچه گربه نیز می‌توانید استفاده کنید) و یا مخلوطی از مواد زیر برای تغذیه بسته به سن بچه خرگوشها می‌توانید استفاده کنید.
نصف لیوان شیر خشک
نصف لیوان آب
یک عدد زرده تخم‌مرغ
یک قاشق شیره ذرت
بعد از گذشت پانزده تا هجده روز از تولد بچه‌ها می‌توان از سبزیجات و یونجه برای تغذیه استفاده کرد. خرگوش ماده جوان ممکن است بچه‌های خودشان را به دلایلی چون استرس، عدم تمایل به مراقبت و سرمای شدید کشته و بخورند. وجود حیوانات شکارچی و یا سگ در نزدیکی محل نگهداری خرگوشها می‌تواند با ایجاد استرس در خرگوش ماده باعث این امر نیز شود. توجه داشته باشید که خورده شدن بچه‌ها توسط مادر امری طبیعی است و جهت جلوگیری از آلودگی محیط برای دیگر بچه‌ها از طرف مادر انجام می‌شود.
